Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De legesinkomsten voor de aanvragen omgevingsvergunningen bouw zijn sterk afhankelijk van het aantal grote bouwplannen. Dit is een risico voor het behalen van de baten, omdat de gemeente Deurne hier zelf geen invloed op heeft en afhankelijk is van derden. Om dit risico te verminderen, wordt jaarlijks voor de bepaling van de baten een inschatting gemaakt van het aantal grote plannen. Als de opbrengsten structureel achterwege blijven, worden de baten bijgesteld.

Uit de resultaten van de afgelopen jaren blijkt hoe wisselend de inkomsten zijn, variërend van een negatief saldo van bijna € -550.000 tot een positief resultaat van € 300.000. In de laatste 11 jaar waren de inkomsten gemiddeld € -65.000 per jaar lager dan begroot. Gezien de sterk wisselende en verschillende negatieve resultaten is er een reële mogelijkheid dat dit risico ook in 2021 optreedt.

De effecten van de klimaatverandering uiten zich steeds vaker in weersextremen, zoals de overstromingen in Limburg als gevolg van overvloedige neerslag. Als gevolg van de staat van de bomen in onze gemeente, waarvan er vele aan vervanging toe zijn, bestaat het risico dat stormen, rukwinden of winterse neerslag terwijl de bomen nog in blad staan, bomen ontwortelen. Afhankelijk van de locatie kan dit leiden tot herstelkosten voor wegen, straatmeubilair, riolering en andere gemeentelijke eigendommen. Daarnaast ontstaat er tijdens warme en vooral droge zomers een toenemend brandgevaar, leidend tot verhoogde inzet van hulpdiensten, die deels ook door onze gemeente worden gefinancierd.

Het grondbedrijf is financieel gezond. Risico’s binnen de grondexploitaties kunnen worden gedekt via de Algemene Reserve Grondexploitaties (ARG) en de te verwachten winsten.
Eind 2020 zijn 5 grondexploitaties afgesloten van de in totaal 20 actieve grondexploitaties af.
Op basis van de herrekening van actieve grondexploitaties neemt het risicoprofiel van de resterende portefeuille ten opzichte van een jaar eerder met circa € 11 mln. af. In totaal wordt een bedrag van circa € 4,5 mln. gereserveerd ter afdekking van deze risico’s. Daarom is het netto risico € 0.

De risico’s worden afgedekt met de ARG en/of te verwachten winstnemingen. Het grondbedrijf vangt de risico’s binnen de grondexploitaties in eerste instantie zelf op. De raad ontvangt de risicorapportage vertrouwelijk en onder geheimhouding.

Na jarenlange digitalisering van bedrijfsprocessen is informatievoorziening nu een kritieke succes- en productiefactor. De dienstverlening van de gemeente en levering van producten aan inwoners en maatschappelijke partners zijn volledig afhankelijk van goed werkende applicaties en systemen. Disfunctioneren van de informatievoorziening en informatiebeveiliging zijn belangrijke bedrijfsrisico’s. Met als mogelijke gevolgen: gedeeltelijk of volledig stilvallen (voor langere tijd) van dienstverlening, inbreuk in verband met persoonsgegevens, overschrijdingen van wettelijke termijnen en daarmee samenhangende kosten en imagoschade voor bestuur en organisatie, kosten voor noodprocessen om de dienstverlening te kunnen voortzetten en herstelacties voor de gevolgen.

Het hacken, afpersen van organisaties en het stelen en verkopen van persoonsgegevens vormen een wereldwijde criminele industrie waarin miljarden omgaan. De kans dat een organisatie in Nederland slachtoffer wordt neemt al jaren toe. In 2019 kroop de gemeente Lochem door het oog van de naald. In 2020 viel Hof van Twente helemaal stil na een cyberaanval. Zij waren maanden bezig om de draad weer op te pakken. Ook een veiligheidsregio werd in dat jaar getroffen. Het afgelopen jaar zijn ziekenhuizen, universiteiten en zelfs het Belgische ministerie van Binnenlandse Zaken slachtoffer geworden. Dichter bij huis viel Senzer in april 2021 ten prooi aan digitale gijzeling door cybercriminelen.

Afhankelijk van de omvang van een cyberaanval en de effecten in de organisatie is een schade van meerdere miljoenen denkbaar. Dit wordt ondersteund door de ervaringen van Hof van Twente.

Sinds 2017 verplicht de gemeentewet om geld te reserveren om de openbare verlichting na afloop van de technische levensduur te vervangen. Het gaat hierbij om lichtmasten en armaturen. Het areaal lichtmsten en armaturen is in de afgelopen jaren verkleind door openbare verlichting te saneren (afgerond eind 2020). Momenteel wordt de staat van de lichtmasten en armaturen opgemaakt om op basis daarvan een vervangingsplan op te maken. Daaruit volgt waarschijnlijk een vraag naar middelen. Hoeveel geld er nodig is en wanneer dit nodig is, is nu nog lastig te zeggen. In deze risicoparagraaf wordt uitgegaan van een risico van 1,2 miljoen 

Met ingang van 2015 zijn gemeenten op grond van de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Participatiewet integraal verantwoordelijk voor drie decentralisaties in het sociaal domein. Tot het jaar 2018 ontving de gemeente voor het sociaal domein een aparte decentralisatie-uitkering; vanaf de begroting 2019 zijn deze gelden voor het overgrote deel opgegaan in de algemene uitkering en zijn daarmee niet meer apart gelabeld. In de begroting 2021 zijn de budgetten van het sociaal domein aangepast conform de prognoses die voorhanden zijn. Deze begrotingswijziging neemt echter niet alle risico’s weg en daarom is er een bruto risico opgenomen van € 2,0 miljoen.

Risico’s binnen het sociaal domein hebben betrekking op:
Het gaat om “open eind” regelingen;
Wijziging woonplaatsbeginsel jeugdhulp per 1 januari 2022;
Bij jeugd kan een aantal partijen rechtstreeks verwijzen, zodat de gemeente geen invloed heeft op de kosten die uit die verwijzingen voortvloeien;
Instanties mogen tot 3 jaar na dato facturen sturen;

Dure begeleidingstrajecten en dure voorzieningen (woningaanpassingen), ook bij kleine aantallen, hebben grote invloed op het budget.
De bestaande risico’s worden gewaardeerd op 3, het netto risico bedraagt dan € 1,2 miljoen.
Binnen de herijking van het sociaal domein worden maatregelen voorgesteld om verdere stijging van de lasten te beperken. Als er geen maatregelen worden genomen, dan neemt het tekort de komende jaren alleen maar toe.

20% over de begrote huurinkomsten (€ 1.090.000): € 218.000;
een bedrag van € 100.000 voor overige risico’s, zoals onverwachte weersomstandigheden, brand, aantreffen van asbest enzovoorts.
Op basis van deze grove indicatie wordt een risico van € 318.000 per jaar ingeschat en wordt de kans van optreden tussen 25% en 75% (klasse 3) geschat. € 191.000 (60%) is hierdoor aangehouden als bedrag voor de risico’s van de vastgoedexploitaties.
Vanaf 2022 is de reseve voor onderhoudskosten op basis van kengetallen anders ingericht waardoor dit risico hier komt te vervallen. Dit is nader toegelicht in het Zomerbericht Vastgoed 2021

Attero heeft de MRE en de andere Brabantse gewesten een naheffing opgelegd voor de periode 2011 tot en met januari 2017. Er is een risico dat de gemeente Deurne een deel van de naheffing moet betalen. Het gaat over de overeenkomst voor de verwerking van het huishoudelijk restafval. Deze is gesloten tussen alle Brabantse samenwerkingsverbanden en het bedrijf Attero.
Over de periode 2015 – januari 2017 bestaat het risico dat er een naheffing volgt van € 14,5 miljoen. Deze naheffing geldt voor de MRE en de andere Brabantse gemeenten. Vooralsnog heeft het Nationaal Arbitrage Instituut (NAI) die naheffing als terecht beoordeeld. De Vereniging van Contractanten is het daar niet mee eens en heeft daarom een procedure aangespannen bij de Rechtbank om het NAI-vonnis te vernietigen. De uitspraak van de Rechtbank op deze procedure is vernietiging van het NAI-vonnis. Op basis hiervan wordt het door de MRE voorgeschoten deel van de naheffing (voor de 21 gemeenten) door Attero terugbetaald. Het is nog niet duidelijk of Attero zich neerlegt bij de uitspraak van de Rechtbank, vandaar dat het het risico vooralsnog blijft bestaan.
Als de Brabantse gemeenten een naheffing moeten betalen, dan volgt de vraag hoe deze verdeeld moet worden. Hier wordt na de gerechtelijke procedures naar gekeken. Er zijn namelijk nooit afspraken gemaakt over de verdeling van deze kosten over de gemeenten.
Over de periode 2011 – 2014 hoeven de MRE en de andere Brabantse gewesten en gemeenten geen naheffing te betalen. Dit is besloten door het NAI.

Eind juni 2021 heeft het gerechtshof bepaald dat de gemeenten de naheffing 2015-2017 niet hoeven te betalen. Attero heeft nog de mogelijkheid om in cassatie te gaan tegen de uitspraak.  Bij de jaarrekening 2021 zal helder worden of dit risico kan worden afgeschaald.

Er is een klein risico dat de gemeente de BTW niet terug kan vragen óf moet storten in het Btw Compensatie Fonds (BCF)*.
Tot nu toe is er ieder jaar geld overgebleven in het BCF dat werd teruggestort naar de gemeenten. De provincie geeft daarom aan dat de verwachte teruggave structureel mag worden opgenomen. Het risico bestaat dat er een jaar komt dat het BCF niet voldoende is. Dan wordt er geen geld uitgekeerd of moet er zelfs geld toegevoegd worden. Nu het economisch goed gaat en er veel geïnvesteerd wordt, wordt er veel BTW gecompenseerd. De kans dat het BCF op het einde van het jaar op is, neemt hierdoor toe.
*Gemeenten declareren hun BTW op overheidstaken bij het BTW Compensatie Fonds (BCF). De rijksoverheid heeft een plafond aangebracht in de declaraties. Blijven de gezamenlijke gemeenten onder het plafond, dan wordt het verschil aan het fonds uitgekeerd. Wordt het plafond overschreden, dan moet er geld worden toegevoegd aan het BCF.

Voor de realisatie van de tunnel heeft de aanbestedende partij Prorail aanbestedingsdossier en een kostenraming opgesteld. In deze kostenraming worden twee risicoprofielen gehanteerd. Het eerste risicoprofiel is financieel gezien voor de uitvoering de meest veilige variant en gaat uit van een overschrijdingskans van 15%. In de samenwerkingsovereenkomst met ProRail is bepaald dat gemeente
Deurne garant staat voor het bij dit risicoprofiel behorende (hoge) projectbudget. Het tweede risicoprofiel heeft een meer realistisch projectbudget, maar gaat uit van een ‘grotere’ overschrijdingskans van 50% en vormt daarmee een groter risico. In de begroting 2022 is dit laatste scenario opgenomen. Het risico verschil tussen deze 2 scenario’s bedraagt € 2,28 miljoen. De overschrijdingskans van 50% valt binnen de risicowaardering van risicoklasse 3 (zie tabel).

De algemene uitkering vanuit het Rijk wijzigt voortdurend. De financiële impact van door het Rijk genomen besluiten is voor de gemeente groot. De gemeente volgt het rijksbeleid nauwlettend. Op het moment dat de financiële consequenties duidelijk zijn, worden deze verwerkt in de begroting.

Het Rijk is bezig met een herverdeling van het gemeentefonds. Medio 2021 zijn de verwacht effecten voor de afzonderlijke gemeenten bekend gemaakt o.b.v. cijfers 2019. Voor Deurne lijkt het effect op de totale uitkering beperkt. Omdat er landelijk wel grote verschuivingen zijn, bestaat de kans dat het verdeelmodel nog aangepast wordt. Dit betekent voor Deurne een risico. Nog niets is zeker, ook niet of het Rijk de totale algemene uitkering gaat ophogen.
Ook de effecten van het woonplaatsbeginsel zijn nog niet bekend. Dit kan voor de gemeente Deurne nog negatieve effecten hebben.
Daarom wordt voor de risicowaardering klasse 5 aangehouden.

De uitbraak van COVID-19 (Corona) eind februari 2020 heeft een enorme impact op ons allemaal. De wereldwijde pandemie leidt tot ongekende omstandigheden. Voor de aanpak van COVID-19 kijken wij wat we, aanvullend op de landelijke maatregelen van het Rijk, kunnen doen. Dit raakt veel beleidsterreinen van onze organisatie. We streven naar een zo adequaat mogelijke uitvoering van de landelijke en lokale maatregelen en naar zoveel mogelijk continuïteit van de reguliere werkzaamheden en van noodzakelijke (digitale) besluitvorming en hebben daarvoor de nodige interne maatregelen genomen.
Op basis van de huidige kennis wordt er voor het jaar 2020 rekening gehouden met een kostenpost van € 1,65 miljoen gerelateerd aan COVID-19. Voor 2021 wordt er rekening gehouden met een vergelijkbaar scenario als in 2020 en daarom wordt het bruto risicobedrag op € 1,65 miljoen gewaardeerd. Dit risicobedrag is gebaseerd op schattingen. De verwachting is dat het Rijk deze kosten (grotendeels) compenseert en daarom wordt er gerekend met risicowaardering klasse 5. De ontwikkelingen van COVID-19 in 2021 en de gevolgen daarvan op de economie zijn moeilijk in te schatten. In dit risicobedrag wordt rekening gehouden met diverse onzekerheden, waaronder een stijging van de uitkeringskosten bij Senzer.

Deurne heeft voor 2022 middelen gekregen om de tekorten op de jeugdzorg te verlagen. Voor Deurne is dit een bedrag van € 2.126.000. De beslissing over structurele toekenning wordt doorgeschoven naar het nieuwe kabinet. De verwachting is dat er na 2022 structureel extra geld beschikbaar komt van het Rijk. De hoogte is echter onzeker. Het Rijk heeft aangegeven dat 75% van het beschikbaargestelde budget meerjarig doorgetrokken mag worden. Voor Deurne is dit € 1.760.000 in 2023 aflopend naar € 1.467.000 in 2025.

Voor het gebouw geldt een btw-herzieningstermijn van 10 jaar. Als binnen die 10 jaar blijkt dat het gebouw niet voor 90% btw-plichtig wordt geëxploiteerd, moet de btw van de nog lopende jaren worden terugbetaald. Deze periode van 10 jaar is geëindigd in 2018. Omdat de belastingdienst een verjaringstermijn hanteert van 5 jaar, blijft dit risico nog wel bestaan. De risico’s zijn in beeld en gewaardeerd op klasse 6.

Het inkoopbureau heeft een analyse gemaakt van de nalevingsgraad van inkoopregels in gemeenten van 20.000-50.000 inwoners. Hieruit blijkt dat de nalevingsgraad uitkomt op 20-30%. Gezien het inkoopvolume van Deurne is de schatting is dat er bruto voor € 20 miljoen risico gelopen wordt. Dit betekent een waardering in klasse 3. Een waardering in klasse 6 ligt meer voor de hand. Dit omdat de gemeente interne controles uitvoert. Er ontstaat alleen een risico als de gemeente het inkoopbeleid niet volgt. Dit risico ontstaat bij inkopen die de organisatie zelf doet, zonder ondersteuning van Bizob. Wanneer inkooptrajecten zwak zijn en onvoldoende onderbouwd, kan dit leiden tot procedures waaruit schadevergoedingen voortkomen. Verder bestaat het risico op overschrijding van Europese aanbestedingsdrempels. Dit risico kan ontstaan bij het (stilzwijgend) verlengen van lopende overeenkomsten.

De gemeenteraad van Deurne heeft op 15 september 2020 besloten om garant te staan voor een door de staat verstrekte geldlening aan Ons Middelbaar Onderwijs (OMO).

Dit brengt een risico mee, maar het risico wordt ook beperkt door:

De gemeentelijke jaarlijkse bijdrage in de huisvestingskosten is juist bedoeld om de lening af te lossen. OMO is daardoor verzekerd van inkomsten om de lening terug te betalen.
De gemeente Deurne heeft het eerste recht van koop op de schoolgebouwen afgedwongen voor het geval de garantstelling wordt aangesproken of OMO wenst te verkopen. Ook dat geeft OMO de middelen om de lening af te lossen. Bovendien geschiedt betaling van de koopsom onder verrekening van hetgeen de gemeente op grond van de door haar ten behoeve van OMO verstrekte garantie aan de Staat heeft betaald.
OMO heeft een gezonde financiële positie.
Tot op heden zijn er nooit gemeentelijke garantstellingen ingeroepen voor door OMO aangegane leningen.
Door deze beperking van het risico wordt deze geschat 0%. De garantie en de geldlening zal jaarlijks gemonitord worden.

De gemeente Deurne heeft de risico’s in beeld gebracht van ingediende (plan)schadeclaims, lopende procedures en geschillen, waarbij juridische zaken betrokken is. Deze bedragen zijn exclusief de risico’s van de grondexploitaties, omdat die worden opgevangen binnen de grondexploitaties.